طرح معماری خانه­های سنتی ایران از عوامل مختلفی چون مذهب، فرهنگ، ویژگی­های جغرافیایی، اجتماعی تأثیر پذیرفته است. در این میان توجه به ارزش­ها و اصول اخلاقی و حقوقی برگرفته از احکام دین اسلام باعث کارکردهای معنوی و آرامش­بخش مسکن سنتی شده است.

هدف پژوهش بررسی نمود اندیشه­های اخلاقی-حقوقی در ساختار فضایی خانه­های سنتی می­باشد. از این­رو سوال تحقیق این است که، در ساختار فضایی خانه های سنتی ایران اصول و مؤلفه­های اخلاقی حقوقی و پایبندی به آن به چه صورتی نمود یافته است؟ روش تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه­ای و پژوهش­های میدانی می­باشد. لذا ابتدا مؤلفه­های حقوقی و اخلاق اسلامی از آیات و روایات اسلامی و کتب اخلاق اندیشمندان اسلامی استخراج شده و پس از انتخاب نمونه مورد مطالعه و جمع­آوری داده­ها، با روش تحلیلی، مهمترین مؤلفه­های اخلاقی حقوقی مؤثر در ساختار فضایی خانه­های سنتی ایران مورد بحث و تفسیر قرار گرفته است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می­دهد ارزش­ها و اصول اخلاقی حقوقی برگرفته از قرآن و پیامبر اکرم(ص) که مفسر عالی مفاهیم موجود در قرآن است، بر همه جوانب زندگی معماران سنتی سایه افکنده است. رعایت ارزش­های اخلاقی توسط معمار در طرح معماری خانه­های سنتی قابل مشاهده و ادراک است. معمار سنتی با تکیه بر ارزش­های اخلاقی حقوقی از قبیل زیبایی، عدالت، تکریم مهمان، رعایت­ حریم­ها، عدم اسراف، عبرت و پندپذیری و غیره خانه­ سنتی را به گونه­ای طراحی کرده است که هدف نهایی از ساخت خانه یعنی آرامش و کرامت انسان در فضای خانه حاصل شود.